Historia szkoły

W murach polskiej „Handlówki”.

Początki szkoły wiążą się z niespokojnymi czasami na progu XX wieku. Kalisz był wtedy stolicą jednej z rosyjskich zaborczych guberni Kraju Przywiślańskiego (byłej Kongresówki). Pierwsza społeczna inicjatywa powołania zrusyfikowanej państwowej szkoły handlowej datowana jest na rok 1902 r. Ustępstwa poczynione przez zaborcę rosyjskiego w trakcie rewolucji 1905-1907 r., a także konieczność zapewnienia miejsca nauki młodzieży polskiej wydalonej ze szkół rosyjskich za udział w strajku szkolnym towarzyszącym rewolucji, spowodowały założenie w październiku 1905 r. prywatnej Szkoły Handlowej Siedmioklasowej w Kaliszu z polskim językiem wykładowym. Była to pierwsza od dziesięcioleci szkoła polska w mieście nad Prosną. Uczniowie nie mieli jednak wstępu na rosyjskie uczelnie wyższe.

Pierwszy niepełny rok nauki rozpoczęto uroczyście w dniu 9 stycznia 1906 r. pod kierownictwem dyrektora Antoniego Sujkowskiego (1906 – 1907), wybitnego i znanego później geografa. Jego następcami byli polonista Wacław Kokowski (1907 – 1913), matematyk Jan Zydler (1913 – 1914) i przyrodnik Konstanty Bzowski (1915 – 1922), który kierował także późniejszymi placówkami, powstałymi na bazie kaliskiej „Handlówki”. Była ona szkołą siedmioklasową zbliżoną charakterem do popularnego ówcześnie gimnazjum realnego, w którym szerzej nauczano przedmiotów przyrodniczo – matematycznych oraz języków obcych nowożytnych i dziedzin zawodowych. Wielonarodowy i wielokulturowy charakter społeczeństwa Kalisza sprawił, że w „Handlówce” i jej następczyniach aż do 1939 r. prowadzono naukę trzech religii: chrześcijańskiej wyznań rzymsko-katolickiego i ewangelicko – augsburskiego oraz mojżeszowej. Już w początkach szkoły sformułowano jej symbolikę, czytelną dla mieszkańców miasta i okolic. Uczniowie  nosili zielone czapki ze znaczkiem Merkurego na otoku. Kolor nakryć głowy sprawił, że uczniom szkoły nadano przezwisko „żaby”. Placówka cieszyła się dużą sympatią i wsparciem lokalnej społeczności.  

Sympatii kaliszan nie podzielały władze rosyjskie. Zmuszone do zaakceptowania istnienia szkoły, patrzyły na jej środowisko podejrzliwie, słusznie domyślając się, że jest ono ośrodkiem polskiej konspiracji patriotycznej. Najliczniejszy i najdynamiczniejszy był oddział Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. „Zarzewiacy” tworzyli tajne organizacje i zdobywali w ich ramach elementy wyszkolenia wojskowego, przygotowując się do przyszłej walki zbrojnej o niepodległość Polski. Doraźnie zorganizowali szereg wystąpień antyrosyjskich, a w latach pierwszej wojny światowej związali się w większości z ruchem wojskowo – politycznym skupionym wokół Józefa Piłsudskiego.

             Pierwszą  siedzibą „Handlówki” było jedno z pięter istniejącej do dziś kamienicy Frenkla przy ulicy Pułaskiego nr 13. W roku 1913 oddano do użytku wzniesiony specjalnie dla niej gmach przy ulicy Szkolnej 5, który służy uczniom i nauczycielom do dnia dzisiejszego. Brak praw do nauki na uczelniach rosyjskich wymijano uzyskaniem pozwoleń na wstęp absolwentów szkoły na wiele uczelni zachodnioeuropejskich.

Kościuszkowcy w II Rzeczpospolitej.

Okres pierwszej wojny światowej 1914 – 1918 i pierwszych trudnych lat po odzyskaniu niepodległości do 1920 r., odcisnął się piętnem także na istnieniu i pracy szkoły. Bestialskie zburzenie Kalisza przez wojska niemieckie w sierpniu 1914 r. rozproszyło grono nauczycieli i uczniów oraz przerwało na rok funkcjonowanie placówki. Na kilka lat pozbawiło ją też nowej stałej siedziby, zajętej na inny cel. Zniszczeniu uległa też część dorobku materialnego. W 1915 r., dzięki staraniom właścicieli oraz nauczyciela i nowego dyrektora Konstantego Bzowskiego, wznowiono nauczanie w wynajętych pomieszczeniach. W 1917 r. uczniowie i nauczyciele wrócili do swojego gmachu. Po raz pierwszy zmieniono też nazwę (Ośmioklasowa Wyższa Szkoła Realna imienia Tadeusza Kościuszki w Kaliszu) i charakter szkoły na typowo ogólnokształcący. Uczniowie, nauczyciele i absolwenci walczyli i ginęli w polskich formacjach na frontach I wojny, a po odzyskaniu niepodległości licznie zasili oddziały Armii Ochotniczej podczas wojny polsko – bolszewickiej 1919 – 1921. W końcu 1918 r. nadano szkole nazwę, pod którą funkcjonowała przez cały okres międzywojenny – Gimnazjum Państwowe imienia Tadeusza Kościuszki w Kaliszu. Placówka ponownie stała się zakładem męskim. Nauka odbywała się w trudnych warunkach lokalowych słabo ogrzewanego i nieremontowanego gmachu. Duży był ruch kadrowy wśród nauczycieli. Zdarzały się osoby przypadkowe, bez predyspozycji pedagogicznych. Dyscyplina uczniów także pozostawiała wiele do życzenia. Poziom nauczania więc spadł i stopniowo na przestrzeni lat 20. powracał do dawnego dobrego stanu.

W okresie międzywojennym, po Konstantym Bzowskim, funkcję dyrektora sprawowali: fizyk i chemik Jan Rudnicki (dwukrotnie 1922 – 1923, 1927 - 1928), Zygmunt Paulisz (1923 – 1927), Ludwik Wicher (1928 – 1933), polonista Stefan Byczyński (1933 – 1939). Szkoła była ośmioletnim gimnazjum ogólnokształcącym kończącym się maturą. W latach 30., zgodnie z jędrzejewiczowską reformą oświaty z 1932 r., zaczęło w niej funkcjonować nowe gimnazjum czteroletnie i dwuletnie liceum kończące się maturą. Ceniono poziom dydaktyczny szkoły, która była także ośrodkiem wymiany doświadczeń metodycznych nauczycieli. W szkole działały liczne formy pracy pozalekcyjnej (katolicka Sodalicja Mariańska, Harcerska Drużyna Wodna im. T. Kościuszki w Kaliszu, czasopismo szkolne „Świt” - potem „Czyn i Słowo” oraz inne). W środowisku szkolnym dominowały nastroje endeckie.    

Wybuch drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 r. przerwał pracę szkoły – tym razem na długie pięć okupacyjnych lat. Ponownie utraciła ona całość swego dorobku materialnego, z wyjątkiem zdewastowanego budynku oddanego jej dopiero w 1946 r. Absolwenci, nauczyciele i uczniowie szkoły walczyli i ginęli w trakcie walk wojny obronnej, w sowieckiej i niemieckiej niewoli, krajowym ruchu oporu i obozach koncentracyjnych, w powstaniu warszawskim i Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

II LO w PRL i III Rzeczpospolitej

Zakończenie wojny w 1945 r. nie przyniosło upragnionej wolności. Szkoła – która wznowiła działalność jako Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu - zaczęła pracę w warunkach socjalistycznego państwa, zdominowanego przez ideologię komunistyczną, z obcym polskiej tradycji oświatowej modelem edukacji. Nie oznacza to jednak, że jej dorobek w okresie lat 1945 – 1989 był pozbawiony wartości. Początkowo umożliwiła dokończenie edukacji osobom, którym przeszkodziła w tym wojna. Jeszcze przed nastaniem „nocy stalinowskiej” zdążono zapoczątkować odbudowę bazy dydaktycznej i zorganizowano w 1947 r. zjazd wychowanków, którego uczestnicy wydali pamiętnik z cennymi wspomnieniami. W 1950 r. zmieniono nazwę i charakter placówki. Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego i Licealnego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, należała do systemu placówek forsownie wprowadzających do szkolnictwa polskiego zasady materializmu i stanowiących narzędzie indoktrynacji komunistycznej młodzieży. Nakłaniano do pracy w kontrolowanych organizacjach, jak Związek Młodzieży Polskiej, Towarzystwo Przyjaźni Polsko – Radzieckiej, Koło Odbudowy Warszawy. Odwilż roku 1956 spowodowała też odwrót od poprzednich metod i choć utrzymano komunistyczną dydaktykę i wychowanie, sytuacja stała się normalniejsza. W 1957 r. zaczęto stopniowo likwidować szkołę podstawową, a nazwę placówki zmieniono na Liceum Ogólnokształcące imienia Tadeusza Kościuszki w Kaliszu. W latach 60 i 70. XX w. przeprowadzano gruntowne remonty budynku i okresowo wprowadzano doń równolegle inne placówki oświatowe – przede wszystkim IV Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej w Kaliszu, które -  połączone następnie z „Kościuszką” - stanowi dziś element tradycji historycznej szkoły. Spośród grona trzynastu dyrektorów wyróżnili się w tym okresie dłuższym czasem sprawowania funkcji i śladem w pamięci absolwentów: polonista Stefan Byczyński (1945 – 1949), romanista Szczepan Nałęcz (1952 – 1954), polonista Kazimierz Pomorski (1955 – 1961), geograf Tadeusz Orszulak (1963 – 1968), fizyk Jan Szkudlarek (1969 – 1973) i najdłużej w historii szkoły piastująca tę funkcję Irena Hołysiak (1973 – 1992), również nauczycielka historii.

Przełom roku 1989 uwolnił polską oświatę od nadzoru jednolitej ideowo władzy. Przyniósł większe możliwości działania, ale i problemy materialne. Zmodyfikowano listę przedmiotów. Z programów historii i języka polskiego zniknęły „białe plamy”. Nauczyciele uzyskali swobodę w wyborze metod nauczania. W okresie III Rzeczpospolitej funkcję dyrektora pełnili kolejno (po Irenie Hołysiak): filozof Hubert Mikołajczyk (1992 - 1993), chemik Marta Skurniak (p.o. w 1994), matematyk Maria Woźniak (1994 – 1999), politolog Jarosław Wujkowski (1999 - 2007), biolog Maria Żubrowska-Gil (od 2007 do chwili obecnej). Cechą pracy szkoły w ostatnim dziesięcioleciu jest znaczący wzrost udziału uczniów i nauczycieli w różnorodnych przedsięwzięciach społecznych i edukacyjnych, tak wewnątrzszkolnych (wdrażanie stale doskonalonego systemu kontroli pracy szkoły, zbieranie opinii na drodze ankiet, przeprowadzanie pomiaru dydaktycznego jakości jej funkcjonowania, dbałość o ofertę różnorodnych zajęć pozalekcyjnych z owocnie działającym Klubem Europejczyka na czele, praca kół zainteresowań), jak i wychodzących daleko poza szkolne mury (wymiany międzynarodowe młodzieży, współpraca ze szkołami z Danii i Holandii, współorganizacja różnotematycznych debat, symulacji negocjacji i procesów sądowych). Szkoła z powodzeniem starała się i stara przystosować do nowych warunków funkcjonowania w rzeczywistości, którą zwykło określać się „rynkiem usług edukacyjnych” i która zmusza do większej elastyczności oraz wysiłku dla pozyskania kandydatów na uczniów (rokroczna modyfikacja ukierunkowań przedmiotowych klas, w odpowiedzi na oczekiwania absolwentów gimnazjów, organizacja od 1995 r. „Dnia otwartych drzwi”, wielokrotna modernizacja sal lekcyjnych, możliwość wyboru języka obcego niezależnie od wybranego profilu klasy). Od kilku lat II LO cieszy się bardzo dużą  popularnością wśród kandydatów w Kaliszu i okolicach. W roku szkolnym 2005/2006 na jedno miejsce przypadało niemal dwóch kandydatów (w najbardziej obleganej klasie – humanistyczno – prawnej – 4 kandydatów), co dawało placówce najlepszy wynik w mieście. Wynik ten, w zbliżonych proporcjach, osiągany był często także w następnych latach. Uczniowie szkoły wielokrotnie zdobywali prestiżowe miejsca w konkursach i olimpiadach przedmiotowych. Najwybitniejszym uczniom wręczane jest odznaczenie - Laur Kościuszki.

Opracował: mgr Piotr Mydlach